مریم وبلاگ

چکیده :

هنر سنگتراشی سنتی ایران در پیوند با کتابت از دیرباز در تاریخ هنر ایران سابقه داشته است شاید در گذشته کمتر به مفاهیم نمادین یا اعتقادی خط در کنار فن هایی مانند سنگتراشی توجه میشد و بیشتر کاربرد آن مورد توجه قرار گرفته است اما با ظهور دین اسلام و انتشار ان در ایران معانی رمز گونه آیات خدا در قران کریم سبب گردید تا هنرمندان به مفهوم واقعی ذات متعالی هنر دینی به وظایف اصلی خود به عنوان هنرمند دینی پی برده و در بسیاری از دست ساخته ها مهری مذهبی و اعتقادی بزنند یکی از این آثار ارزشمند در حوزه هنر اسلامی کتیبه های سنگی هستند که نمونه آن بصورت کاملاً منحصرو نام دار کتیبه سنگی بسم ا... الرحمن الرحیم موزه آذربایجان تبریز است این کتیبه شاید در وهله اول بدلیل ظواهر آن و ایجاد رنگ های متنوع  و نام خوشنویس آن مهم جلوه داده شود اما مانند همه آثار اسلامی که در ایران تولید شده است حاوی بار معنوی و اعتقادی است که در دوره های مختلف هنری صاحب فلسفه خاص دینی بوده و حامل پیام الهی است استفاده از رنگ طلایی و آبی که نمودار الوهیت و پیوند آسمان و زمین است در کنار خط نستعلیق ایرانی به قلم کاتب مشهور قاجار یعنی میرزا سنگلاخ و با هدفی متعالی برای مزار پیامبر اسلام ص ساخته و پرداخته شد و انتخاب اشعاری در مدح رسول اکرم ص در کنار عبارت مرکزی بسم ا... الرحمان الرحیم به اصلی ترین اصل اعتقادی مسلمین یعنی توحید و باور به یگانگی خداوند در جهان مادی و معنوی اشاره می کند که تنها اوست و باید به او توسل جست وجودی که خود منشا پیدایش همه مخلوقات بوده و اولین حرکت او برای خلق از همان باور عرفانی به ب بسم ا... و نقطه زیر ان به عنوان رمز احدیت پروردگار اشاره می کند و ناشی از تفکر واحدیت خداوندو اعتقاد مسلمان به یگانگی و توحید است .ادامه دارد.

مروری برتاریخچه هنر سنگتراشی ایرانی

   جستجوی نمونه های سنگتراشی دوره های تاریخی ایران یعنی عصر هخامنشی – اشکانی – ساسانی کاری سهل و ممکن است و معرفی آن نیازی به ادله ندارد زیبا ترین و ارزشمند ترین آثار آن دوران زرین ,در حال حاضر در مجموعه کاخهای سلطنتی هخامنشی با سر ستونها و نقش برجسته های تخت جمشید و کاخ آپادانا و همچنین کتیبه های خط میخی در معابر مشاهده میشود و اشیای کاربردی و تزئیناتی آنان در حال حاضر در موزه ایران باستان در معرض دید عموم قرار دارد بهره برداری از نقش مایه های اساطیری در این نوع دست ساخته ها از جنس سنگ نشان دهنده میزان علاقمندی سران و حاکمان دوره هخامنشی به ماندگاری فرهنگ و هنر زمان خود بوده است که باعث گردید تا از منابع سنگی به مقدار بیشتری برای انتقال پیام های تبلیغاتی و اعلام اخبار جهانگشایی خود به عنوان یک ملت برگزیده در عصر باستان استفاده کنند همچنین با ظهور دوره اشکانی و ورود فرهنگ التقاطی یونانی- ایرانی گرایش بیشتری به سمت هنر گچ بری و ... در نقش آفرینی الهامات هنری هنرمندان دیده می شود که این موضوع سبب نشد تا در بهره برداری از شیوه های ساخت سنگتراشی در خلق پیکره هایی از شاهان و شاهزادگان غافل شوند بنحوی که مجسمه هایی با ظرافت و زیبایی هر چه تمام تر از شاهزادگان دوره اشکانی از تمدن پالمیر و پترا بدست آمده است که تماما از سنگ یکپارچه و گاهاً در ابعاد غول آسا ساخته شده اند که نمونه های فاخر و ارزشمندی بلحاظ تحقیق بر هنرهای کاربردی آن روزگار مانند سوزن دوزی و رودوزی های سنتی و آرایش لباس و ظواهر مردم آن عصر هستند.

عصر ساسانی دوره شکوه و احیای هنرهای سنتی و اصیل ایرانی است که بهره برداری از سنگهای گرانبها برای تزئینات کاخ ها و همچنین تهیه زیور آلات شرایطی را برای هنرمندان آن دوره مهیا نمود تا زیبا ترین و گرانبها ترین احجار را با مهارتهای فوق العاده ایی تراش داده تا در ساخت و ترصیع ظروفی جواهر نشان مانند جام خسروانی منسوب به خسرو پرویز استفاده کنند[1] تمام این مثالها موید رواج و علاقمندی ایرانیان به هنر سنگتراشی است که در هر دوره به شکلی بظهور رسیده که در این راستا هنرمندان همواره از نقوش و طرح های خاصی برای القای بینش و فرهنگ آئینی مردمان همان دوره استفاده کرده اند.

کلید واژه : سنگتراشی سنتی ایران- کتیبه سنگی بسم ا... موزه آذربایجان تبریز

مقدمه : شاید یکی از هنرهای اصیل ایرانی که از گذشته باستان تاکنون باقی مانده و بنا به دشواری های فرآیند تولید آن تا حدودی به فراموشی سپرده شده است هنر سنگتراشی سنتی است از 2500 سال پیش تا کنون که از عمر نقش برجسته های سنگی تمدن هخامنشی می گذرد هنرمندان بسیاری با الهام از تصاویر و برداشتهای عینی پدیده های پیرامون خود در انتقال پیام ها ی اعتقادی و یا آموزه های خاص فرهنگی جامعه هنرآفرینی کرده اند که نمونه آن سنگتراشی سنتی و ساخت پیکره ها – کتیبه ها و مجموعه های ارزشمند و فاخری است که در حال حاضر در موزه ها ی ایران و جهان نگهداری می شوند هنر و صنعت سنگتراشی با قدمتی به بلندای تاریخ در هر دوره ایی که مجالی یافته به تزئین بناها و کاخ ها و مساجد تا ساخت اشیای کاربردی منازل و مشاغل   پرداخته و با استفاده از طرح ها و نقش های رایج آثار و اشیای ارزشمندی را به ظهور رسانده است .

در این مقاله نمونه ایی از اشیای هنری سنگتراشی سنتی ایران, موجود در موزه آذربایجان ( تبریز)با عنوان کتیبه سنگی بسم ا.. انتخاب شده است که سعی دارد تا ارزشهای محتوایی این اثر نفیس را که با تکنیک حجاری سنتی ایرانی نوآفرینی شده است بررسی نماید منظور از تهیه  این مقاله  معرفی یک شی هنری است و هدف از انتخاب این کتیبه  توصیف ارزشهای باطنی کتیبه بسم ا... میباشدکه در ان به توضیح کتیبه بلحاظ اعتقادی و بیان اهمیت آن پرداخته تا دلایل اصلی ماندگاری فرهنگی و هنری آن را بازگو کند.  .

رویکرد این تحقیق و بررسی از نوع توصیفی نشانه شناسی است وکارکرد های روایی و معنایی نشانه های موجود در حجاری کتیبه را که توسط یکی از مشهور ترین کاتبان دوره قاجار یعنی میرزا سنگلاخ تهیه شده است بیان میکند.

ادامه دارد.

مامون گفت: در این باره فکرى بکن و نتیجه را دریاب.

در این هنگام یحیى بن اکثم گفت: یا امیر المؤمنین تو حقیقت را بر زبان جارى کردى و واقعیت‏ها را روشن ساختى، و مردم را به خیر و سعادت رهنمون شدى و سخنانى گفتى که هیچ کس توانائى دفع آن را ندارد.

مامون بعد از این متوجه سخنان ما شد و گفت: ..... بار خدایا تو شاهد باش من این‏ها را نصیحت کردم و راه‏ها را به آنها نشان دادم، بار خدایا من آنچه در گردن خود داشتم به آن‏ها اظهار کردم و حق را گفتم، بار خدایا من به دین تو اعتقاد دارم و به محبت على و ولایت او به تو تقرب مى‏جویم، در این هنگام ما از مجلس او بیرون شدیم، و این آخرین مجلسى بود که‏ ما با او داشتم.‏ والسلام علی من اتبع الهدی

http://monazerat.parsiblog.com/Posts/8/%d9%85%d9%86%d8%a7%d8%b8%d8%b1%d9%87+%d9%85%d8%a7%d9%85%d9%88%d9%86+%d8%a8%d8%a7+%d8%b9%d8%a7%d9%84%d9%85+%d8%b3%d9%86%d9%8a(8  )/

مامون گفت: از آیه شریفه «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ» اطلاع دارى یعنى ولى و سر رشته‏دار شما خدا و رسول و کسانى که ایمان آوردند و نماز بر پا مى‏دارند و در حال رکوع صدقه و زکاة مى‏دهند

گفتم: این آیه را مى‏دانم.

مامون گفت: آیا در این آیه نصى براى على نیست؟

گفتم: یا امیر المؤمنین خداوند در این جا «الَّذِینَ آمَنُوا» را به صورت جمع ذکر کرده است،

مامون گفت: قرآن عربى مى‏باشد و به لغات عرب فرود آمده است، عرب یک نفر را به لفظ جمع مورد خطاب قرار مى‏دهد و یک نفر مى‏گوید فعلنا و صنعنا ما آن کار را کردیم و آن چیز را ساختیم.

پادشاهان و دانشمندان و اهل فضل این گونه سخن مى‏گویند و خداوند هم فرموده: «خَلَقْنَا السَّماواتِ* و بَنَیْنا فَوْقَکُمْ سَبْعاً»، در صورتى که خداوند یک نفر بیشتر نیست، خداوند در حکایت از قول میت مى‏گوید: «رَبِّ ارْجِعُونِ» و نگفت: «ارجعنى»، این‏ها همه جمع هستند که مورد استعمال براى یک نفر قرار گرفته‏اند و علت آن هم استعمال آن در زبان عربى مى‏باشد.

بعد از آن مامون گفت: اى اسحاق آیا نمى‏دانى که گروهى از یاران رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله هنگامى که رسول اکرم فضایل على علیه السّلام را بیان مى‏کرد و آنها را ملزم مى‏نمود تا امامت و ولایت او را گردن نهند، و مى‏فرمودند على بعد از من بهترین مردم مى‏باشد، و طاعت خداوند هنگامى کامل مى‏گردد که شما از على اطاعت کنید؟.

پیامبر گرامى در همه گفته‏هاى خود تصریح مى‏کرد که على بعد از آن حضرت امام مى‏باشد و مردم باید از وى اطاعت کنند، اما اصحاب و یارانى که با على مخالف بودند، گفتند: پیامبر از روى هوا سخن مى‏گوید، و محبت پسر عمویش او را از راه بیرون کرده است.

آن جماعت به اندازه‏اى در این مورد سخن گفتند و زیاده‏روى کردند و در نهان با همدیگر به گفتگو نشستند، تا آن گاه که خداوند از اسرار آنها پرده برداشت و فرمود: «وَ النَّجْمِ إِذا هَوى‏، ما ضَلَّ صاحِبُکُمْ وَ ما غَوى‏، وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏، إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحى‏.»

سوگند به ستاره هنگامى که غروب مى‏کند، صاحب شما گمراه نشده و از حق منحرف نشده است، او از روى هواى نفس سخن نمى‏گوید، هر چه مى‏گوید، بفرمان خداوند مى‏باشد و از طریق وحى به او ابلاغ مى‏گردد تا به مردم اطلاع دهد.

بعد از این گفت: اى اسحاق! آن جماعت اهل دین نبودند آنها مى‏خواستند بر مردم ریاست کنند گروهى دنبال ریاست بودند ولى به وسیله دنیا نتوانستند آن را به چنگ آورند از این رو متوجه دین شدند شاید از آن راه بتوانند بدست بیاورند آنها در فکر دین نبودند و میلى هم به آن نداشتند.

اى اسحاق! مگر نمى‏دانى که رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: «گروهى از یاران من از حوض رانده و دور خواهند شد و از آن آب به آنان داده نمى‏شود، من مى‏گویم بار خدایا این‏ها یاران من مى‏باشند، به من گفته مى‏شود تو خبر ندارى آن‏ها بعد از تو چه کردند این جماعت به دوره جاهلیت برگشتند»،

 گفتم: آرى چنین است