بررسی شهرت قالی شیخ صفی اردبیل-12
در قالی شیخ صفی آنچه به عینه دیده میشود ارتباط خالق اثر با جهان اطراف است که تجلی آن را بی واسطه ترین وجه در اثر او می بینیم این قالی در ارتباط ماورایی زمین می باشد و نمایانگر حرکت و عروج انسان از فرش به عرش است در این تحقیق مجالی برای ورود به مباحث عرفانی سنگین نمی باشد اما از آنجا که شناخت رموز فکری و هنرمندانه طراح قالی برای معرفت به ارزش های فرهنگی و جهانی این قالی مهم به نظر میرسد اجمالا مروری بر اندیشه عارفانه هنرمندان آن عصر خواهیم داشت که معتبر ترین آن نظریات ابن عربی است او دانشمندی بود که اولین بار از عالمی برای هنرمندان سخن گفت که به آن عالم مثال می گفتند و بنا به اعتقاد او عوالم پنج گانه ایی وجود دارد که هر کدام مظهر زیبایی و کمال خداوند است و شامل عالم مادی – عالم ملکوت یا مثال – عالم مجردات یا فرشتگان – عالم لاهوت و یا عالم اسما و صفات الهی – عالم احدیت یا ذات حق است که مرحله غیب الغیوب گفته اند بنا به اعتقاد آنها برای ورود به عالم خاص هنرمندانه می بایست پس از تزکیه نفس و جسم به پالایش رسید و سپس با ورود به عالم غیر مادی هنرمند آن شایستگی را بیابد تا در عالم مثال یا ملکوت به زیبایی الهی اشیایی که قصد ساختن آن را دارد دست یابد و بتواند با تغییر در اشکال طبیعی جوهره آن را با نقش آفرینی های بدیع به تصویر کشاند که فقط از این راه است که هنرمند واقعی به تناسب و تقارن و هارمونی بین رنگ و نقش و طرح حاصل از نوعی بینش عارفانه دست یافته و در مرحله ایی قرار می گیرد که در زیبایی های الهی فنا شده و به نوعی قلمی در دست خدا و یا ابزاری برای آفرینش اثر هنری و شاهکار زمینی تبدیل می شود به اعتقاد عارفانه اندیشمندان و هنرمندان صفویه که از عقاید ابن عربی در ترسیم تصاویر خیال انگیز بهشت و... استفاده می کردند این عالم مثال همان اقلیم هشتم و یا عالمی است که قوای حسی انسانی قدرت درک آن را ندارد و زمانی هنرمند در این عالم سیر می کند که قدرت خیال آفرینی او به عالم نور رجوع داشته و مظاهر عالم مثال در ذهن او قرار گیرد و در نتیجه هنرش هنری روحانی و ربوبی میشود این نور همان نوری است که در گذشته باستان ایران به آن فره ایزدی می گفتند که بعدها با تفسیر آیه نور و کلمه مشکاه در قرآن کریم معنایی متعالی یافت و نور حاکم بر آن نوری درونی است که از تاثیر خورشید به دور می باشد و به آن نورالانوار می گفتند .
در حقیقت در کلیه عناصر تصویر سازی این قالی باورهای صوفیانه ایی دیده می شود که با اشکال نمادین قصد دارند تا آنچه را که در نظر عارفان دینی هنر اسلامی دوره صفویه در ارتباط با بحث توحید – نور – عالم مثال و... است را برای مخاطب خودبه شکل یک پیام هنری و عرفانی انتقال دهد مانند وجود ترنج وسط که تداعی کننده نقش خورشید – نور الهی – فره ایزدی است که به همراه قندیل های آویزان و نقش دوار اسلیمی ها و گلهای 8 پر و 12 پر این قالی مظهر و تجلی توحید الهی در هنر اسلامی – ایرانی دوره صفوی می باشد وبمنزله نماد هنر اسلامی مظهری از هنر دینی و مقدس بشمار می آید که یاد آور وحدت در کثرت می باشد .
در رنگهای بکار رفته در این قالی عالم نور[1] و مثال گفته شده مشاهده میشود که استفاده از رنگهای تیره در متن آن یاد آور همان کلمه بی رنگی یا رنگ خداست زیرا رنگ خدا در فلسفه هنر اسلامی روشنایی و نور محضی است که نور مطلق است و بی رنگ است و رنگ وجود و اصل هستی و رنگ توحید نام گذاری شده و با نام رنگ سیاه از آن نام برده اند دررنگهای بکار رفته در قالی شیخ صفی عرفان شیعه در حال جوشان است بوم آن آبی تیره یا سرمه ایی نشانه حکمت – آبی رنگ آسمان که پلی بین این جهان و جهان دیگر و رنگی برای ورود به قلمرو و اقلیم هشتم بشمار می آید .ادامه دارد....
[1] -آیه نور، آیه 35 سوره? نور است. خدا نور آسمان و زمین است. مثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی، و آن چراغ در شیشه‌ای است. آن شیشه گویی اختری درخشان است که از درخت خجسته? زیتونی که نه شرقی است و نه غربی، افروخته میشود. نزدیک است که روغنش - هرچند بدان آتشی نرسیده باشد - روشنی بخشد. رو شنی بر روی روشنی است. خدا هر که را بخواهد با نور خویش هدایت می‌کند، واین مثلها را خدا برای مردم می‌زند و خدا به هر چیزی داناست مفسران نور را تفسیر به قرآن، ایمان، هدایت الهی، دین اسلام، پیامبر اسلام، اهل بیت، علم و دانش، و... کرده‌اند.و از دیدگاه برخی، مفهوم آیه این است که خدا آسمان ها را به وجود فرشتگان زینت می بخشد و آراسته می سازد و زمین را به وسیله دانشوران و دانشمندان و متفکران. با این بیان، «نور» در آیه شریفه به باور برخی مفسّران به مفهوم «روشنگر» و به باور برخی به مفهوم «هدایت گر» و از دیدگاه پاره ای به مفهوم «زینت بخش» آمده است.از دیدگاه برخی دیگر، اشاره به دلیل های روشن و روشنگرِ توحید و یکتاپرستی و عدل پروردگار است که به خاطر روشنی بسیار، به نور وصف شده است. از هشتمین امامِ نور آورده اند که فرمود: منظور از «مشکوة» ما (اهل بیت) هستیم و آن چراغِ روشنگر، محمد صلی الله علیه و آله وسلم است و خدا هر که را دوست دارد در پرتو دوستی ما هدایت می کند. http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazines/MagArt.aspx