مریم وبلاگ

 

 

  به گفته جهشیاری « تا ان زمان بیشتر منشیان دربار خلفای عرب از کاتبان و دبیران خراسانی و مجوس بودند و تمام حسابها به فارسی نوشته می شد تا اینکه در سال 124 ه.ق یوسف بن عمر حاکم عراق به نصر بن سیار نامه ایی نوشت و توسط سلیمان طیار در خواست کرد تادر کارها و امور نویسندگی از اهل شرک کمک نخــواهــد» ( جهشیاری , 1980 :100 ) و به این ترتیب تغییر شکل حروف و زبان آغاز گردید اما شمال ایران (نواحی طبرستان و دیلمان )تا سال 205 ه.ق همچنان از خط و زبان پهلوی برای هر گونه مکاتبه استفـــاده می کردند تا اینکه در زمان ابوالعباس اسفراینی وزیر سلطان محمود غزنوی تمام دیوانهای دولتی به فارسی نوشته شد وسپس همزمان با حملات مغولان به حوزه اسلامی و ایران تسلط زبان فارسی بر عربی قطعی و مسلم گردید در سال 50 ه.ق ایرانی بنام خواجه ابوالمعال خطی اختراع کرد که از خط اوستایی سریانی بدست می آمد و بنام خط فارسی مشهور بود این خط تا سال 200 ه.ق مورد استفاده بود تا اینکه بعدها به دلیل استفاده شخصـــی بنـام ( بهاء فریدون – به آفرید ) که متهم به زندقه بود و از این خط استفاده می کرد متروک گردید ابن خلکان در رابطه با خط فارسی می گوید« در ایران 12 خط وجود داشت و 4 خط آن در بلاد اسلامی استـفاده می شد و شامل خطوط فارسی – سریانی – عبری – عربی بود » ( همــــایون فـــــرخ , 1384 : 731 ) ابن مـــــتقـــفــــع ( برزویه پارسی ) از زبانهای فارسی به اشکال پهلوی – دری – خوزی – سریانی نقل می کند و اعتقاد داشت لهجه سریانی فارسی بوده و خط سریانی خطی فارسی است و با خطوط سامی – عربی – عبری ارتباطی ندارد این خط در دوره اشکانی مورد استفاده بود زیرا قلمی که از ان منشعب شد به آن قلم پارتــی می گفتند این خط در دوره ساسانی تغییراتی نمود و با نام قلم ساسانی نوشته میشد در سه قرن ابتدای رواج اسلام در ایران زبانهای عربی – فارسی – پهلوی – سریانی همچنان بکار می رفت و نویسندگان ایرانی برای تالیف و ترجمه از این زبانها استفاده می کردند و ادبیات زبانی مانند ادبیات فارسی – ادبیات دری – ادبیات پهلوی – ادبیات عربی جزو ادبیات مطرح جهان اسلام بودند با تسلط اسلام بر ایران زبان و خط پهلوی به یک باره از بین نرفت بلکه به مدت یک سده پایدار بود تا جایی که بیشتر نسکهای اوستا و حتی تفاسیر آن به خط و زبان پهلوی نگارش شدند و شاعران ایران با متون پهلوی آشنایی داشته و تا قرن 7 ه.ق آنها را به زبان پارسی نقل می کردند آنچه در روایات دانشمندان اسلامی درباب خط گفته شده است شامل :

1-        خط یونانی ریشه در خط فینیقی دارد .

2-        خط عبری قدیم که مورد استفاده یهود است و از خطوط کهن منشعب از کنعانی است و ریشه آن آرامی است

3-        خط مسند که منشا خطوط صفوی – ثمودی – لحیانی – سبایـی – حمیری در مناطق مختلف عربستان است .

خطوط اسلامی شامل خط کوفی – ثلث – نسخ – توقیع – رقاع – محقق – ریحان – تعلیق – نستعلیق – شکسته نستعلیق است که در طی دوره های مختلف اسلامی و ایرانی ابداع شد در رابطه با منشا پیدایش این اقلام خط آغاز مشخصی وجود ندارد اما تکامل ان از شکل اولیه تدریجی بود این تکامل در طی 6 مرتبه صورت یافت شامل :

1-        دوره اول : خط دراین دوره به شکل ساده و ماخذ از خطوط رایج است و بدون اعراب گذاری است این خط ضوابط معینی برای خواندن نداشت و بیشتر قرانهای سده اول ه.ق را با ان می نوشتند که نمونه ان خطوط منسوب به کوفی خشک و نرم است که در ابتدا بدون اعراب بودند تا اینکه با انتشار اسلام و ترس از تحریف قرآن ابوالاسود دوئلی در سا ل69 ه.ق اعراب گذاری با نقاط قرمز رنگ را ابداع کرد این کار در زمان عبدالملک در اواخر دوره بنی امیه توسط نصر بن عاصم و یحیی بن یعمر تکمیل شد و ضوابط حروف و اعراب گذاری به دست خلیل بن احمد فراهیدی در سال 170 ه.ق تکمیل گردید .

2-        دوره دوم : خاندان بنی عباس و بنی امیه در رواج خطوط اسلامی کوشیدند و دودوره داشت یکی قبل از مامون که دوره تحول و اختراع اقلام بود و دیگری دوره خلافت مامون بود که با دسته بندی اقلام و انتخاب اقلام همراه گردید .

3-        دوره سوم : این دوره مصادف با زمان ابوعلی محمد بن مقله بیضاوی شیرازی وزیر دربار عباسی در سال 328 ه.ق و برادرش بود که در زمان او بی سر وسامانی اقلام پایان یافت و 14 نوع خط و 12 قاعده خوشنویسی ابداع گردید او از خط منسوب به کوفی اولیه 6 خط متفاوت ساخت که به اقلام شش گانه مشهور است .

4-        دوره چهارم : بدست ابوالحسن علی بن هلال مشهور به ابن بواب در قرن 5 انجام یافت او شاگرد دختر ابن مقله بود و کارش تکمیل عده اقلام انتخابی ابن مقله بر اساس قواعدهندسی است .

5-        دوره پنجم : دوره تعدیل خطوط و تثبیت اقلام ابن مقله و ابن بواب است که توسط یاقوت مستعصمی در سال 698 ه.ق انجام گرفت .

6-        دوره ششم : این دوره زمان پیدایش 3 خط جدید است که به فاصله سه قرن در ایران ابداع گردید یعنی تعلیق – نستعلیق – شکسته نستعلیق که از قرن 7 شروع در قرون 8و9 پخته و در قرون 10 و 11 ه.ق کامل گردید .

 برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد - مریم فدایی