مریم وبلاگ

1-طرح و نقش هندسی : اولین نقش ساده ایی که بشر از آن برای طراحی بر روی اشیای سفالین خود بهره برد و حتی در ابداع خطوط اولیه  از ان استفاده نمود کهن ترین این نقش , به شکل دایره است که نمادی از خورشید بوده و بعدها بنا به ارتباطات معنوی و روحانی انسانها با محیط طبیعی و پیرامون خود سبب گردید تا بسیاری از مظاهر طبیعی مانند کوه – دشت – بیابان – رود – حیوانات – گیاهان – انسانها – ستاره – خورشید – ماه را به اشکال هندسی طراحی کنند از نمونه این اشکال طرح دایره – مربع – ستاره – مستطیل – لوزی – مثلث و... است که بعدها بنا به تحول فکری انسانهاو ارتباط با تمدنهای همجوار به اشکال متنوعی مانند نقش چلیپا ی شکسته – صلیب و... خود را نشان داد استفاده از نقوش هندسی مختلف بیشتر با روش مشبک کاری و گره سازی چوب تا دوره تیموری دیده شده است و زیبا ترین نمونه آن در صندوق قبر و دربهای مساجد قدیمی و ساخت شبستان ها و منبر های کشورهای اسلامی است و شامل نمونه های مختلف نقوش هندسی دایره – مربع – ستاره – چهار لنگه و دو لنگه و چلیپایی و غیره است که گاها ً با خطوط خوشنویسی معقلی تلفیق داشته است .

2-طرح و نقش گیاهی  :  تغییر در نقش  هندسی  منجر به ابداع نقوش گیاهی گردید که نمونه اولیه ان به اشکال   گل چند پر ساده است که نمادی از نقش خورشیدی در تمدن گذشته ایران می باشد زیرا این گل مظهری از گل آفتا بگردان بوده است نمونه متحول شده این نوع نقش در تاریخ هنر اسلامی را می توان در نمونه آثار دوره اموی و عباسی مشاهده نمود و از آنجا که محل خلافت امویان در ابتدای امر منطقه سوریه و عراق بوده است بیشتر طرح ها متاثر از هنر بیزانس و ایران ساسانی است از مشهور ترین نمونه هنر منبت اوایل دوره عباسی منبر مسجد قیروان است که با اشکال گیاهی و برگهای درخت مو به صورت طوماری تزئین یافته است یکی از نقوش قدیمی بر گرفته از طرح های گیاهی این دوره نقش درخت زندگی است که کاملا ریشه و اصالت ایرانی دارد در این منبر « شکل درخت نخل به یک شاخه منتهی شده که روی میوه کاج یا سرو قرار گرفته و در طرفین آن اشکال برگ نخل پردار ساسانی را با اسلوب عباسی ترسیم نموده اند » (دیماند ,1383 :113) در این دوره تمام اشکال گیاهی برای تزئینات آثار هنری بر گرفته از نقوش ساسانی و تغییر شکل یافته برگ نخل – برگ مو است که تماماًاقتباسی از هنر ساسانی می باشد « شکل میوه مخروطی کاج در دوره اموی مورد توجه واقع شده و در تزئینات اوایل اسلام نقش عمده ایی داشته است » ( همان :114 )بهره برداری از نقش گلدان – درخت زندگی – میوه کاج – برگ نخل در این زمان بسیار رایج بود و تماما ریشه  هنر ساسانی داشت استفاده از اینگونه طرح و نقوش گیاهی بعدها تغییر یافت و به اشکا ل اسلیمی تحول یافته و تا دوره سلجوقی ادامه یافت در این زمان تزئینات گیاهی با طرح های اسلیمی در هم آمیخت و شکل جدیدی را در آسیای مرکزی و ایران بوجود آورد که با مهاجرت قبائل ترک بنقاط دیگر تقویت گردید این موضوع تا زمان دوره مغول در ایران ادامه داشت و انواع نقوش گیاهی با پشتوانه هنری ایران بوجود آمد که حتی در ساخت و ابداع اقلام متفاوت خوشنویسی تزئینی تاثیر گذاشت  مانند کوفی مشجری و...از نمونه آثار چوبی دوره سلجوقی نمونه زیادی در دست نیست اما طرح های تزئینی و گیاهی چند نمونه باقی مانده دوره سلجوقی دارای خصوصیات ویژه ایی است که نشان دهنده وابستگی آن به آسیای صغیر است  زیرا در دوره سلجوقی اشکال گیاهی را به همراه دیگر اشکال تزئینی مانند حیوانی و انسانی تلفیق نموده اند و به شکل زیبایی به ظرافت و چشمگیری اشیای فلزی  بوجود آورده اند هنر چوب این دوره تماما منبت های برجسته و مشبک است در دوره مغول همزمان با ورود ایلخانان و سپس تیموریان تاثیر گذاری هنر چینی سبب گردید تا نقش های گیاهی طبیعی مانند شکوفه گلهای طبیعی – گل نیلوفر و گل و برگ و بته مانند نقش های چینی رایج شود و تحولی عظیم در صنعت  هنرچوب ایران رخ دهد در این زمان (نقش و طرح  تزئینی )حرف اول را در خلق زیبایی های هنری می زد که اوج تحول نقوش دوره مغول را در نمای مساجد – مدارس و همچنین کتاب آرایی نسخه های خطی می توان دید در این دوره انواع نقوش گیاهی مانند گذشته کاربرد یافت و در تمام دست ساخته های هنری متداول گردید بسیاری از خصوصیات تزئینی طرح ها و نقش های دوره تیموری تا دوره صفوی ادامه یافت و ترقی نمود زیرا در تمام تزئینات چوبی این دوره اشکال گیاهی با فرم گل و بته و اشکال حیوانی همراه شده بود و به شیوه منبت و گره کار میشد نقوش و طرح های چوب  دوره قاجار سیر نزولی داشت و بدلی از نقاشی با مناظر بزمی و چوگان و ... بر دربهای چوبی بود که به شیوه لاک کاری تهیه میشد .