مریم وبلاگ

پته دوزی کرمان :

 از هنرهای خاص منطقه استان کرمان هنردوخت پته است که بنام پته دوزی شهرت دارد هنری که با ظرافت بسیار نقوش مختلف بته جغه و شاخه و برگ درختان و پرندگان را در متن و حواشی پارچه دستبافتی از پشم رنگ شده بنام عریض سلسله دوزی یا با نام دیگر بنام پته دوزی می دوزند این هنر توسط زنان پته دوز انجام می گیرد و در شهرستانهای کرمان – سیرجان و زرند و راور و شهداد و بردسیر و زنگ آباد و اختیار آباد و بهجت آباد و روستاهای رفسنجان و دیگر مناطق استان کرمان رواج دارد عمده محصولات تولیدی این منطقه بقچه دوزی و رومیزی است در واقع پته پارچه ای دست باف است که با دستگاههای بافندگی دستی و به رنگ های سفید ، قرمز ، سبز تولید می شود . شال یا اریس که معمولاً در رنگهای عنابی ، مشکی ، سبز روشن ، سبز تیره ، زرد ، نارنجی ، قرمز ، آبی تیره ، سبز ماشی ، لاکی و مورد استفاده تپه دوزان قرار می گیرد.

نوع نخ پشمی: دست ریس یا ریسیده شده به وسیله ماشین که میزان مصرف آن به نسبت به نوع نقش و ضخامت یا نازکی موردمصرف متفاوت است .

ولی به طور متوسط رودوزی هر متر تپه حدود 200 تا 375 گرم نخ احتیاج دارد . در گذشته برای تپه دوزی علاوه بر نخ و ریس از نخ های ابریشمی و گلابتون نیز استفاده می نمودند که نمونه های باز مانده خود گواه تحول دگرگونی در این هنر می باشد.پته (pateh  ) در لغت به معنی پشم نرمی است که لابلای موی بز می روید و کرک نامیده می شود.بافته های مخصوص پته دوزی نیز در گذشته از کرک بز تهیه می شده و می توان این طور برداشت کرد که لفظ پته به همین دلیل بر آن اطلاق شده و یا در محاوره به این صورت درآمده به طوری که امروزه به این نام معروف است.پته دوزی یا سلسله دوزی یا خطه دوزی نوعی از رودوزی های ایرانی است که در آن نقش موردنظر با دوخت های رنگین بر سطح کار به وجود می آید.تعریف دیگری از پته دوزی به نوعی سوزن دوزی ایرانی اطلاق می شود که از دوخت ریس های پشمی رنگین روی عریض یا شال در طرح های زیبایی چون بته (boteh  )سرو-ترنج (که توضیح آنها از حوصله این نوشتار خارج است) منظره ای بدیع از گل و بوته های رنگی را که حاصل تلاش دستهای زحمتکش و هنرمندان دختران و زنان کرمانی است جلوه گر میسازد.مشهورترین و تاریخی ترین پته مربوط به یک بقچه است که از دو قطعه تشکیل شده و با شیوه سوزنی دوخته شده است نقشه آن طرح رایج یک پته را دارد که شامل ترنج در وسط و حواشی آن 4 گوشه لچک مثلثی شکل دیده میشود تاریخ گواهی میدهد که « پته دوزی از دوره صفوی در کرمان رواج داشته است »[1] همچنین مارکوپولو در سفرنامه خود از کرمان از گلدوزی های ظریفی یاد می کند که احتملا پته دوزی است در کرمان از نقوش مختلفی برای دوخت استفاده می کنند مثلا برای پرده از نقش درختی و محرای و برای روتختی از نقش لچک و ترنج بهره برداری میشود هنر پته دوزی از هنرهای شاخص و ارزشمند کرمان است که برای زنان بسیار مهم بوده و توسط مادران به دختران آموزش داده شده است هنر پته دوزی کرمان سابقه طولانی دارد اما تاریخ آن نامشخص میباشد در حال حاضر قدیمی ترین اثربجا مانده از پته دوزی کرمان مربوط به سال 1285 ه.ق است یعنی روپوش مقبره شاه نعمت اله ولی در ماهان که به مدت 16 سال دو نفر برای آن وقت صرف کردند پارچه آن عریضی از کرک سفید بطول 55/3 متر و عرض 10/2 متر که با ظرافت و زیبایی تمام پته دوزی شده است براساس تحقیقات ارائه شده این پته در سال 1294 ه.ق بر شالی به طول 405 سانتی متر سوزن دوزی شده بود. این پته در طول سه سال به دستور شهاب الملک بافته و دوخته شده است و در زمان وکیل الملک ثانی به اتمام رسیده است . روی این تپه جملات زیر به چشم می خورد در ابتدای حکومت جلالت ماب شهاب الملک و در گوشه دیگر آن جناب جلالت ماب مرتضی قلی خان وکیل الملک حکمران زمان 1294 هجری قمری و نام استادان بدین صورت آمده است. عمل بنده در کارگاه شاهی میرزانعمت اللهی و تمامی سطح تپه با اسماء متبرکه تزئین شده است در حال حاضر بنام ترین استادان پته دوز کرمانی از قرن 13 ه.ق استاد فرج اله کرمانی و استاد میر علی کرمانی است قدیمی ترین پته مربوط به قرن 12 هجری قمری است که به صورت سوزنی بوده و زمینه آن با استفاده از گل های ریزافشان و استفاده از نخ های ابریشمی رنگی روی پارچه ابریشمی (کرم رنگ) دوخته شده است. دور این سوزنی پتک دوزی و حاشیه آن به صورت تپه دوزی و با نقش بته جقه ای قهر و آشتی است و اکنون در موزه هنرهای تزئینی اصفهان نگهداری می شود نمونه دیگر از پته که در همان موزه موجود می باشد که از نظر تاریخی چشم گیر است . سوزنی تپه دوزی با شمسه دوزی و شرفه دوزی کار آقای فرج الله کرمانی است این پته مربوط به سده سیزدهم ه.ق است و تاریخ 1278 ه ق را دارد . ظرافت ، هنر ، مهارت استاد در این کار ارزشمند به وضوح مشهود است موزه هنرهای تزئینی تهران نمونه ای از بهترین چادر پته دوزی با سلسله دوزی کرمان نیز نگهداری می شود این چادرپس از طراحی و نقش پردازی به کمک نخ های پشمی دست ریس رنگارنگ با مهارتی چشم گیر سوزن دوزی شده است.پته دوزی بر پارچه عریض با تار و پود پشم دوخته میشود که قبلا توسط دست یادستگاه دوپا باف و 4 پا باف تهیه میشد عریض مورد مصرف در اندازه مختلف بافته میشود و عرض هر طاقه آن حدود 30/1 متر بطول 6 متر می باشد و برنگهای سفید – قرمز – نارنجی – سبز است و ابزار کار آنان سوزن و قیچی است پس از انتخاب عریض بر اساس کاربرد و مقیاس ریس مورد نظر را با رنگهای آن انتخاب می کنند که جنس آن پشمی و نازک است و برنگهای سبز روشن – مشکی – سفید – عنابی تیره و یشمی است .طرح های پته دوزی کرمان انواع مختلف داردطرح های مورد استفاده بر عریض شامل طرح درختی – شاخه گوزنی – کاج متوسط – نقش ترنج دار – طرح سروی – ترمه ایی سرابندی فرقه ایی – کاج بزرگ – گلدانی – طرح بازو بندی – ترنج – بته بادامی – پرنده – طرح پهار بته – کاج کوچک – بته جغه ایی دو قلو است .