مریم وبلاگ

مراحل دوخت :آماده سازی زیر کار ( زیر سازی ) ممقان دوزی به شرح زیر است : ابتدا طرح مورد نظر را روی کاغذ سیمان یا روزنامه ( لایه ) ، پیاده کرده و برش می زنند . سپس پارچه آستری را که قرار است روی لایه و زیر دوخت قرار بگیرد ، به اندازه چند سانتیمتر بزرگتر از لایه کاغذ برش می زنند و چند سانتیمتر اضافی را به پشت کار تا زده و از پشت کار با نخ قرقره و سوزن می دوزند . نمونه زیر کار آماده برای سوزن دوزی را نشان می دهند . پس از آنکه دوخت و بخیه بطور کامل بر روی آن انجام پذیرد ، در پایان کار با یک پارچه سیاه رنگ دیگر، پشت سوزن دوزی را می پوشانند .

ترسیم و طراحی نقوش :  در این مرحله ابتدا طرح مورد نظر را با مداد یا گچ بر روی پارچه زمینه ، پیاده میکنند . ( برخی از افرادی که تجربه زیاد در سوزن دوزی دارند ، این طرح ها را بطور ذهنی و بدون طراحی قبلی بر روی پارچه زمینه می دوزند ) . سپس با نخ یکرنگ خطوط اصلی طرح را ، با دوخت هایی درشت و به فواصل زیاد ، با رنگ متفاوت با رنگ پارچه زمینه ، مشخص می سازندکه در اصطلاح به آن « نخ کشی » می گویند . در مورد ترسیم طرح ها باید گفت که دربیشتر موارد برای ترسیم آنها ، از اشیاء دم دستی مثل نعلبکی و بشقاب و سینی برای ترسیم دایره و بیضی و ... استفاده می شود . در نقوشی که طرح هندسی دقیقی ندارند ، الگو هایی از مقوا ، بریده و آماده می کنند و بوسیله آن نقوشی مانند بته جقه و ... را اجرا می کنند تا تمام طرح ها ، یک اندازه و همسان ایجاد شوند .با توجه به اینکه در بخش بررسی نقش و فرم سوزن دوزی ، به نحوه ترسیم و طراحی تک تک نقوش مورد استفاده در سوزن دوزی ممقان پرداخته خواهد شد ، بنابر این جهت پرهیز از دوباره گویی و تکرار ، توضیح در مورد چگونگی ترسیم نقوش را به همان مجال واگذار می نماییم .

دوخت نقوش : در این مرحله نقوشی را که ترسیم شده اند با دوخت پرمی کنند . چندین نوع دوخت در ممقان دوزی مورد استفاده قرار می گیرد و هر نوع دوخت بر حسب شکل و طرح مورد استفاده قرار می گیرد و در مواردی نیز ،از چندین نوع دوخت در یک نقش استفاده می شود به عنوان مثال محیط طرح را با یک نوع دوخت دورگیری می کنند و درون آنرا با دوخت دیگری پر می کنند .

انواع دوخت :   سوزن دوزان ممقان برای ایجاد تنوع و مهمتر از آن، هماهنگی در کار ، و ایجاد حس وحرکت، دوخت های گوناگونی را بکار می گیرند . چنانکه در مباحث بعدی مورد بررسی قرار خواهد گرفت ، همانند دیگر هنر های اسلامی وشرقی ، تأکید بر حرکت وخاصه حرکت دورانی ، اساس سوزن دوزی ممقان را تشکیل می دهد و این مهم ،در وهله اول با ترسیم فرم های دوار ، و در مر حله بعدی ، بوسیله دوخت و ایجاد جهت در آن ، حاصل می آید . از انواع دوخت در ممقان دوزی می توان به دوخت زنجیری ، حصیری ، سو ( آب ) و دوخت ساده اشاره نمود .

دوخت زنجیرَ( ZANJIRA   )   ( دوخت زنجیری ) : این دوخت چنـانکه از نام آن پیداست ، به شکل زنجیر است .این دوخت با نام « اینَه دالیسی» ) ( ina dalisi  ( پشت سوزن ) نیز در این شهر ، نامیده می شود و این امر به دلیل شیوه ایجاد این نوع بخیه است . برای دوختن نقش زنجیر ، سوزن را از پشت پارچه به سمت روی آن عبور می دهند و اندکی می کشند تا محکم شود . سپس درحالی که بوسیله انگشت شست نخ را به صورت حلقه ای درآورده اند، سوزن را از همان نقطه اولی به سمت پشت پارچه عبور می دهند و چند میلیمتر جلوتر به طرف روی کار بیرون می آورند به نحوی که از داخل حلقه ای که با نخ و انگشت شست بوجود آمده ، عبور نماید . بدین طریق نقشی مانند یک حلقه زنجیر ایجاد می شود و این عمل را پشت سرهم تکرار می کنند تا زنجیر کاملی درست شود . نقش زنجیر خود بصورت خطی ایجاد نقش می نماید و از آن برای ترسیم مستقل نقوش استفاده می شود و برای مشخص نمودن خطوط پیرامون نقوش دیگر ، از این نوع دوخت بهره گرفته می شود و در برخی موارد برای پر نمودن داخل دیگر نقوش از آن بهره گرفته می شود .

دوخت حصیری :   نام این نقش در هر دو زبان ترکی و فارسی ، یکی است این دوخت  به شکل عدد هفت دوخته می شود و این دوخت به تعداد زیاد و موازی ، در کنار هم تکرار می شود و سپس ردیف دیگری به صورت بر عکس و بر خلاف جهت دوخت های قبلی ، بر روی زمینه ایجاد می شود و تقریباً خطوط هر دو ردیف دوخته شده به صورت ضربدری بر روی هم قرارمی گیرند و به صورت حصیر دیده می شود . این دوخت اغلب در بخش های حاشیه ای و بیرونی تولیدات سوزن دوزی ایجاد می شود و به نوعی در هدایت چشم به داخل فرم و ایجاد حرکت دورانی در داخل کادرنقش اساسی دارد . گاهی برای پر نمودن فضای خالی داخل نقوش استفاده می شود . علی رغم اینکه خطوط مورب و زاویه هایی تند ، حاصل این نوع دوخت است ، ولی تکرار این نقش و چرخش به دور کادر ، به همراه رنگهای متنوع و هماهنگی که بدین فرم اختصاص داده می شود، از خشونت این فرم کاسته و حالتی دوار و نرم بدان می بخشد.

دوخت سو ) ( su  ( آب ) :نامگذاری این شیوه دوخت، احتمالاً به خاطر مشابهت آن به مسیر آب یا آبراه بوده باشد. یا به جهت اینکه این نوع دوخت بسیار ساده است ، این نام به آن اطلاق می شود . شیوه ایجاد آن نیز به این شرح است که ابتدا دو یا چند رشته نخ ضخیم ( درشت تاب) را در کنار هم قرار می دهند که به آن جوت لَماخ ( جفت کردن ) می گویند . این رشته ها را با دوخت ساده ای به زمینه محکم می کنند . این کار با عبور دادن سوزن از پشت پارچه به روی آن صورت می گیرد ، بطوریکه محل عبور سوزن ، چسبیده به دو ردیف نخ مزبور باشد و سپس سوزن را ازطرف دیگر این نخ ها به پارچه زمینه فرو می کنند تا اینرشته های نخ را به پارچه بچسباند . گاهی این کار را با رنگهای متفاوت یا همسان ، درکنار یکدیگر تکرارمی کنند و چندین ردیف از نقش « سو » در کنار یکدیگر حاصل می شود . «سو» با اینکه نوعی دوخت محسوب می شود ، به دلیل اینکه با ضخامت زیاد و به صورت مجزا مورد استفاده قرار می گیرد و حالت خطی ضخیم به خود می گیرد ، می تواند به عنوان یک نقش نیز گروه بندی شود.

دوخت ساده :این نوع دوخت به صورت معمولی شکل می گیرد ، و به دوصورت دیده می شود درحالت اول بخیه ها به صورت پشت سر هم و در یک راستا کوک می خورند و در حالت دوم ، بخیه ها ، به جای اینکه پشت سر هم قرار بگیرند در کنار هم چیده شده به صورت خطوط موازی در کنار یکدیگر دیده می شوند . این دوخت بیشتر جهت پر نمودن فضاهای خالی و بدون نقش کاربرد دارد . علی رغم سادگی ظاهری ، این دوخت نیز از ذوق و خلاقیت هنرمند بی بهره نمانده است . در مواردی که نیاز بوده است این دوخت ها به صورت مورب ایجاد شده اند که در القاء حس حرکت ، بسیار مؤثر است و نیز در انتهای هرخط از دوخت به طرز ماهرانه ای گره ساده ای ایجاد گردیده است که در تنوع بخشی به اثر مفید است و نیز گره های ریز انتهای نخ ها ، پس از اتمام دوخت به صورت نقاط ریزمجاور یکدیگر احساس خطی را به چشم می بخشد که فرم های همجوار را از یکدیگر جدا می سازد.