مریم وبلاگ

گلابتون دوزی و خوس دوزی و گلدوزی استان هرمزگان :

   به روایت تاریخ ، یکصدوپنج سال پیش از میلاد مسیح بنا به یک سنت، دولت چین برای بر سر مهر آوردن همسایه ، قطعاتی از پارچه ای زربفت و زردوزی شده را همراه با نمایندگانی به ایران فرستاد و 733 سال بعد، یعنی در سال 628 میلادی ، هنگامی که هراکلیوس دستگرد را تصرف و غارت کرد، گرانبهاترین غنایمی که بدست آورد زردوزیهای ایرانی بود و همین روایت تاریخی باعث شد تا این تصور در اذهان بنشیند که برای اولین بار زردوزی از چین به ایران راه یافته، حال آنکه نتیجه کاوش های باستانشناسی در روسیه حکایت از آن دارد که در سده ی سوم پیش از میلاد زردوزی و تولید پارچه های زربفت در ایران رواج داشته و ایرانیان به وسیله ی نخ های زرین که به ظرافت تابیده شده بود تصویر برگ مو و پیچک را بر روی پارچه ی پشمی دوخته و در قرنهای بعد سوزن دوزی های بیزانس ، همسایه ی ایران، تقلیدی از فرآورده های ایران بود منتها با مرغوبیتی بیشتر و رنگها یی خیره کننده.
با هجوم مغولها، عناصر هنر چینی نیز به زردوزی ایران راه یافت و اگرچه هیچ اثری از زردوزیهای این دوره در دست نیست، ولی ادامه ی آن قطعا به قرن پانزدهم ، شانزدهم و هفدهم میلادی کشیده چه آنکه شاردن در سیاحت نامه ی خود بارها ظرافت زردوزی ها، گل دوزیهای ایرانی را که به زعم خودش برترازگلدوزیهایاروپائیان و ترکان بوده ستوده است در واقع قبل از زری دوزی زری بافی هم در این رواج داشته و مهارت بهره برداری از نخ های طلایی برای ایرانیان از نمونه «پارچه زری بدست امده از حفاری تپه حصار که توسط دکتر اریک اشمیت بدست امده است مشخص میشود این پارچه زری قدمت 5 هزار سال دارد و متعلق به 2500 تا 2700 ق.م است» [1]همچنین دردوره اشکانی دوخت گلابتون و ابریشم دوزی در حواشی لباسها بکار میرفته است [2]گلابتون دوزی هنری پر طرفدار در ایران بوده است خصوصا در زمان هخامنشی زیرا در خاطرات گزنفون درباره لشکر کورش اورده است : لشکریان به گذرگاهی رسیدند پر از گل که گردونه ها در آن فرو رفتند کوروش به سپاهیان ایرانی دستور داد گردونه ها رابیرون آورند چون کار به کندی کشید کوروش به بزرگانی که با او بودند فرمان داد خودشان این کار را انجام دهند پس آنها جامه های ارغوانی را کنده با قباهای عالی و شلوارهای زر دوزی و برخی با طوق در میان گلها جستند همچنین کریتوس رونوس درباره جامه داریوش سوم نوشته است آرایش و زیورهای داریوش یاد زیورهای دیگران را از دل می ربود و میان قباهای ارغوانی او با گلابتون سیمین ملیله دوزی شده و ردای او از 2 شاهین زرین که برآن دوخته شده بود می درخشید [3].با توجه به مدارک سابقه زری دوزی در ایران به زمان هخامنشی و اشکانی میرسد و در سده 2 ه.ق هم رواج داشته و اوج ان دوره صفوی بوده است .زردوزی پایه هنر گلابتون دوزی است زردوزی که در نقاط مختلف ایران به کم دوزی ، گلدوزی ، برودری دوزی و کمان دوزی شهرت دارد، در گذشته تولید آن در بیشتر نقاط ایران رواج داشت ولی هم اینک استان هرمزگان و بویژه شهرهای بندر لنگه بندر عباس و میناب از مراکز عمده ی تولید آن به حساب می آیند هنر گلابتون Golab (e a) tun   طلائی است که از حدیده کشیده و به هیات ریسمانهای باریک ساخته باشند و گلابتوندوزی Golab (e a) tun duz I   نوعی دوزندگی است که جنبه ی تزئینی دارد و در آن نخ گلابتون بکار میرود در حال حاضر گلابتون دوزی با الیاف طلا بهیچ وجه در ایران رایج نیست و گلابتون دوزان به جای استفاده از نخ طلا، از نخ هائی که دارای روکش فلزی زرد یا سفید است و عمدتا در کشور پاکستان تولید میشود. استفاده میکنند و به کمک قلاب نقوش متنوعی را که اکثرا نیز ملهم از بینشها و برداشت های شخصی شان است بر روی پارچه میدوزند. تولید کنندگان اصلی مصنوعات گلابتون دوزی شده در استان هرمزگان، بیشتر زنان و دختران خانه دار هستند و بطور کلی در شهرهای بندر لنگه، بندر عباس، میناب و اکثر نقاط روستایی شهرستانهای یاد شده کمتر خانواده یی را میتوان یافت که زنان و دختران آن با هنر گلابتون دوزی آشنایی نداشته باشند.در کلیه ی مناطق استان هرمزگان استفاده از شلوارهای زنانه باد مپای گلابتون دوزی شده و نیز پیراهن های زنانه با سر آستین، پیش سینه و دور یقه ی گلابتون رواج دارد و علاوه بر این از مصنوعات تزئین شده بوسیله ی گلابتون به عنوان سجاده ، جلد قرآن، رویه ی پشتی، رویه ی کوسن ، لبه ی پرده ، دیوار کوب و... استفاده میشود، معهذا شکل و نوع محصول بستگی به سلیقه و نظر مشتری دارد و مرسوم این است که تولید کنندگان بعد از اخذسفارش ، ابتدا پارچه را که معمولا از جنس کرپ ناز و دارای رنگ سبز، مشکی، زرشکی، زرد، فیروزه یی ، نارنجی و... استشیوه ی دوخت نیز به این ترتیب است که صنعتگر دست چپ خود را در قسمت پشت پارچه قرار داده و قلاب را در دست راست نگه میدارد، آنگاه از روی کار قلاب را به داخل پارچه فرو برده و با دست چپ نخ را که یک سر آن منتهی به قرقره و سر دیگرش گره خورده است به نوک برجسته ی قلاب آویخته و آن را از پارچه بیرون میکشد و مجددا در فاصله ی کوتاهی از محلی که قلاب خارج گردیده (و بر روی خطوط ترسیم شده بر روی پارچه ) قلاب را مجددا به داخل پارچه فرو برده و عمل آویختن نخ به قلاب و بیرون کشیدن آن از پارچه را ادامه میدهد و به این ترتیب دوختی زنجیره یی (شبیه آنچه در گلدوزی معمولی با سوزن بر روی پارچه ایجاد میشود) به وجود می آید که اساس و بنیان کار گلابتون دوزی است گاهی نیز گلابتون دوزان به نسبت نوع نقشی که قصد دوختن آن را دارند از پولک های پلاستیکی کوچکی که دارای لعاب رنگین است استفاده میکنند.  از دیگر نمونه های دیگر دوخت هرمزگان خوس دوزی  است  این هنر که به کمک نوارهای نقره یی باریک و برروی پارچه ی توری ریز بافت (پارچه ی شیشه یی ) تجلی مییابد و بر روی پارچه ستاره هایی فلزی می نشاند برای تزئین مقنعه، جلبیل (روسری کوچک ) یا دستار (چادر زنانه ) به کار میرود و معمولا پارچه ی مصرفی را رنگ سیاه و ندرتا رنگ های سبز یا زرشکی تشکیل میدهد و هر دو روی پارچه شکلی یکسان دارد.  نوع دیگر ان بادله دوزی  است این هنر که در پاره یی از نقاط استان هرمزگان قلی بافی نیز نامیده میشود عبارت است از به هم پیوستن چند نوع زری به یکدیگر، به گونه یی که زری بزرگ در وسط و زری های کوچک در اطراف آن قرار گیرند. از بادله که به شکل نوارهایی با پهنای 15 سانتی متر تولید میشود، برای لبه ی شلوارهای زنانه استفاده به عمل می آید شلوارهای بادله دوزی شده که معمولا مخصوص استفاده ی نو عروسان جنوبی است و گاهی در مراسم عروسی ، سایر زنان نیز بعنوان پوشش از آن استفاده میکنند دارای دکمه هایی با نخ ابریشمین نیز هست و با شیاری که در بغل ساق پا دارد باز و بسته میشود.  در حال حاضرگلابتون دوزی ، زردوزی که در نقاط مختلف به کم دوزی ، کمه دوزی ،گلدوزی ، برودری دوزی و کمان دوزی شهرت دارد درحال حاضر به ویژه شهرهای بندرلنگه ، بندرعباس و میناب از مراکز عمده ی تولید آن می باشند .از دیگر دوختهای سنتی این استان نوعی دوخت نخ های ابریشمی یا پشمی بر پارچه سفید است که بیشتر بر پاچه شلوار دوخته میشود به این نوع دوخت گلدوزی می گویند که خاص منطقه میناب بوده و شامل نقوش گل و بته است در حالیکه اطراف نقوش را گلابتون دوزی می کنند.