مریم وبلاگ

خواننده و محقق محترم در صورتی که این مقاله مورد توجه شما قرار میگیرد و قصد دارید تا آن را مطالعه و بهره برداری نمائید لطفا مبلغ 2000 تومان به حساب زیر  بنام مریم فدایی واریز کنید ./. با سپاس از حفظ رعایت اصول شرعی شما

با نک ملی ایران / حساب کارت ملی ایران به شماره کارت 6037991300965492 وشماره حساب 0101925548004

در بخش  معرفی صنایع دستی ایران  به بررسی سوزن دوزی بلوچ پرداخته بودم که در آرشیو می توانید ببینید در این بخش می خواهم به توصیف سوزن دوزی چند منطقه در ایران  مانند پته دوزی کرمان - ممقان دوزی آذربایجان شرقی - ترکمن دوزی گرگان - گلابتون و خوس دوزی هرمزگان و در نهایت مروری به هنر قلابدوزی رشت و رودوزی سنتی اصفهان مانند چشمه دوزی - سکمه دوزی و قلابدوزی ان بپردازم این توضیحات امیدوارم  مورد توجه هنر دوستان بخصوص علاقمندان به صنایع دستی قرار بگیرد .

آشنایی با رودوزی های سنتی ایران

کلید واژه : ترکمن دوزی – گلابتون و خوس دوزی هرمزگان – بلوچی دوزی – خامه دوزی سیستان – رشتی دوزی – سکمه دوزی و گلدوزی اصفهان – ممقان دوزی – پته دوزی کرمان - گلدوزی میناب .

برای فهم سابقه هنر دوخت و استفاده از لباس های رنگین دوخته شده عصر گذشته در ایران همان بهتر که به نقوش برجسته تخت جمشید رجوع کنیم که داریوش بزرگ را با ردای بلندی نشان میدهد و البسه سربازان جاوید او در کاخ آپانای شوش با سوزندوزی های رنگین منقوش شده است .

دوره اسلامی عصر جدیدی برای تحول هنرهای ایرانی بود زیرا هنر رودوزی سنتی باستان تا دوره سلجوقی در ایران ادامه یافت تا جایی که پارچه های زیبایی با اسلوب ساسانی و طرح های مبتکرانه باتزئینات فاخر بهمراه خط کوفی تولید کردند و بر بیشتر آنها گلابتون دوزی – ده یک دوزی – ابریشم دوزی میشد در سده 5و6 ه.ق زنان ایران پوشاک با تزئین خاص می پوشیدند که نمونه ان در گچ بری های ری بدست امد در حالیکه بران قلابدوزی – یراق دوزی – قیطان دوزی – آجیده دوزی – مرصع دوزی – پولک دوزی و مروارید دوزی و گلابتون دوزی میشد همزمان با حضور مغولان در ایران تزئین البسه مفصل تر گردید که در آن بارواج نقوش مغولی و چینی گلدوزی و زر دوزی میشد دوره صفوی اوج هنرهاست تا جاییکه از منطقه اردبیل مصنوعات گلدوزی شده را گزارش کردند که به شیوه شماره دوزی انجام می گرفت   در این زمان حرفه سوزن دوزی به عنوان یک شغل ارزش اجتماعی داشت بنحوی که محمد مهدی بن محمد رضا اصفهانی نویسنده کتاب نصف جهان به انواع جماعت دوزنده های اصفهان اشاره کرده و یکی از خیابانهای اصفهان را بنام قلابدوزان معرفی کرده است هنر سوزندوزی سنتی ایران از دوره صفوی تا قاجار ادامه یافت و انواع زنار دوزی – تور دوزی – خوس دوزی – نقده دوزی – زرک دوزی – بکار می رفت و حواشی البسه را با انواع گلابتون دوزی و مروارید دوزی تزئین و قلابدوزی می کردند طیق گفتار سفرنامه های مختلف در ایران بهترین گلدوزی های دوره قاجار در شیراز – اصفهان – کاشان – کرمان – یزد – قراداغ – تبریز – رشت انجام می گرفت و زیباترین قلابدوزی ها در رشت تهیه میشد که نمونه ان چادر های سلطنتی با نقوش قاجار است که با زیبایی تمام قلابدوزی شده است .

   اما برای دریافت سابقه این هنر در بین ایرانیان کتابهای بیشماری وجود دارند که همگی از رواج البسه های فاخر نام برده اند که با نخ های رنگین تزئین و یا با مواد گرانبهایی چون ابریشم بافته شده اند در مقدمه کتاب ابن خلدون در فصل دستبافهاآمده دو حرفه نساجی و دوخت از روزگاران کهن بوده تا جایی که حتی صنایع مزبور را به افسانه ها نسبت داده اند در شاهنامه فردوسی فن پشم ریسی و دوخت را به دوران تهمورث نسبت داده است در کتاب تاریخ طبری بافت پارچه الوان و رودوزی را به زمان جمشید شاه رسانده و بنا به محاسبه مهاجرت آریایی ها و زمان حضور شاهان کیانی ایران پیشینه این هنر و فن در ایران به 7 هزار سال میرسد با توجه به یافته های باستان شناسی ایران طول عمر این صنعت و هنر و دوخت سنتی قدمت بیشتری داشته زیرا کاوشهای منطقه سیلک کاشان و تپه گیان نهاوند و شهر سوخته سیستان و بلوچستان سابقه دوخت را به 10 هزار سال میرساندو در غار کمربندی بهشهر آثاری از دوخت و بافت مشاهده شد که مربوط به 6 هزار سال پیش است و در حفاری شوش خوزستان هنر دوخت را به هزاره 4 می رساند مهرهای استوانه ایی هزاره 4 ق.م سیلک کاشان موید رواج این هنر است زیرا بر مهرهای بدست آمده صحنه هایی از ریسندگی – بافت و دوخت دیده میشود.چشمگیر ترین نمونه پوشاک زنان عیلام خوزستان تصویر جامی است که در آن زنی با پیراهن بلند و تزئینات فاخر دیده میشود و لباس ملکه ناپیراسوی شوش رواج هنر دوخت را نشان میدهد در دوره مادها البسه فاخر و چین دار بدست آمده و بر خزانه جیحون نقش شده است که شامل تزئیناتی مانند قیطان دوزی – ملیله دوزی و قلابدوزی است اوج هنر دوخت نخ رنگین بر پارچه ها را بر لباس سربازان جاوید عهد هخامنشی می بینیم که نشانگر اوج هنر قلابدوزی در ایران است نمونه دوختهای تزئینی بر پارچه و تکه دوزی چرم بر پارچه های نمدی گنجینه پازیریک دیده شد که از هنر دوخت سنتی در ایران حکایت می کند علی سامی محقق ایران در نشریه بررسی تاریخی شماره 3 آورده در لولان منتهی الیه شرق ایران تکه های دوخت ملیله – قلاب دوزی دوره اشکانی بدست آمده و بیشتر زنان اشکانی شنلهای بلند خود را باانواع دوختها می آراستند و بهترین سند زنده این دوختها دوره اشکانی تندیس زنان و مردان بدست آمده از ناحیه پترای سوریه است که البسه ها از بالا تا پائین ملیله دوزی و مروارید دوزی شده است .

دوره ساسانی انواع سوزندوزی سنتی رایج بوده است تا جایی که تئو فیلات مورخ قرن 7 ه.ق ضمن توصیف جامه هرمز 4 اعلام کرد شاه شلواری زر بافت می پوشید که گلابتون دوزی و ده یک دوزی شده است همچنین نمونه پارچه دوره ساسانی که در موزه مسکو نگهداری میشود و بر آن خروس بزرگی را قلابدوزی کرده اند تنوع و جذابیت و اوج هنر رودوزی سنتی ساسانی سبب شد تا نمونه محصولات هنری به امپراتوری بیزانس و روم شرقی نفوذ کندبیشتر نقوش و طرح های سوزن دوزی ایرانی از دوره ماد تا ساسانی بر گرفته از نقوش حجاری – گچبری – فلزی –سایر اشیای آن زمان بود که ناشی از اعتقاد به یک ارزش خاص فرهنگی و اعتقادی ایرانیان عصر باستان میباشد که تاکنون ادامه دارد .