مریم وبلاگ

مروری برکتیبه های دوره اسلامی

کتیبه های اسلامی ارزشمند ترین یادمانهای هنری ادوار تاریخ اسلام هستند که بنا به جنسیت مصالح ماندگاری متفاوت دارند استفاده از سنگ به دلیل خاصیت پذیری آن در افزایش طول عمر کتیبه های خوشنویسی تاثیر زیاد داشته و کاربردآن در بناهای مذهبی مانند مساجد و مقابر دلیلی بر این ادعا است زیراخوشنویسی درآن برای تزئین اینگونه بناها سهم چشمگیری دارد وتوانسته ارتباط درست و منطقی بین هنر خوشنویسی و سنگتراشی سنتی برقرار کند کلماتی که بعنوان مرکز توحید باوری اسلامی است در بیشتراین کتیبه ها بچشم می خورد و شامل آیات قرآن – روایت دینی- احادیث پیامبر اسلام ص و امام علی ع است بنا بگفته «... لورنز کورن کهن ترین کتیبه در تاریخ هنر اسلامی کتیبه قبه الصخره است که با مضامین مذهبی و متن اصول اعتقادی صدر اسلام نوشته شده و شامل نشانه های تکنیکی برای خوانش نوشته هاست و به این دلیل از اهمیت شایانی در تاریخچه خوشنویسی برخوردار میباشد..[1]»در قرون اولیه تاریخ اسلام کتیبه هایی ساخته شدکه تعداد انها اندک است و بیشتر تزئینات آنها منحصر به سوره های قرآن بشکل نواری با متون اصول عقیدتی اسلام میباشند همچنین کتیبه هایی غیر مذهبی با نام سفارش دهنده با اندازه و ابعاد بزرگ ساخته شد که در بناهای خاصی به نمایش در آمدند اهمیت کتیبه های معماری اسلامی مربوط به ویژگی های خاص ان است که مطرح ترین ان بهره برداری از عنصر خوشنویسی در معماری بعنوان یک ابزار تزئینی است در تمام ابنیه های اسلامی کتیبه ها با مضامین دعا – قران – حدیث همراه هستند و حتی مکانهای خاصی برای این متون در نظر گرفته اند مانند مناره ها – سردرها – پای گنبدها – محراب و قبله و حتی سنگ قبرها و هنرمند تمام فضاهای خالی کتیبه و بنا را با حروف نوشتاری پر می کرد و بصورت تکرارو یا طرح و الگوی واحد بر سطوح دیوارها ترسیم می نمود بنا به اهمیت صورت زیبا ی کتیبه های اسلامی بلحاظ فرم های ان در تقسیم بندی ابعاد و شکل و نقش و نگارها ی خطوط اسلامی در کنار موتیف های تزئینی و رنگها معانی و مفهوم کتیبه ها است که به ان اهیمت ویژه ایی بخشیده زیرا شرایط اجتماعی و مذهبی و فرهنگی اقوام مسلمان است که توانسته تا خلاقیتهای هنرمند هنرهای سنتی را بظهور برساند مثلا آیات قران کریم بیشترین عامل تصویری ساختمانها و کتیبه های اسلامی است که شامل جملاتی در اظهار ایمان و باور مسلمین بود که در وهله اول با خط کوفی و در نهایت با خط نستعلیق بر تمام ظواهر و صورتهای هنر اسلامی ظاهر شد در تهیه کتیبه ها متون مربوط به ادعیه با نام خداوند و ستایش پروردگار باز گو کننده تواناهایی بی حد و حصر خداوند است و مدح و دعای پیامبر اسلام ص – امام علی ع و پنج تن آل عبا است «..از دعاهای مشهور بیشتر در تزئین محرابهای گذشته استفاده میشد و استفاده از سوره ایه الکرسی و جوشن کبیر و اسامی امامان توسط هنرمندان کتیبه نگار ایرانی در محرابهای زیبای دوره ایلخانی – صفوی دیده میشود که تماما بازتابی از افکار شیعیان و تداعی پیام دوستی با خدا و ولی خدا ست از دعاهای مشهور مربوط به پیامبر اسلام ص دعای صلوات است که جایگاه ویژه ایی در کتیبه های اسلامی دارد..[2]»بطور کلی کتیبه هایی که نقش تزئینی انها مقدم بر خوانایی است محتوایی با ماهیتی مذهبی داشته و هدف از اینگونه کتیبه های تزئینی ستایش دائمی پروردگار است که از عالم روحانی حکایت می کند این گونه کتیبه ها در مقاطع زمانی معین خوشنویسی میشوند و دارای محتوای خردمندانه هستند که درک واقعی مفاهیم انها به آسانی میسر نیست .