مریم وبلاگ

قسمت پنجم-

هنر زرتشتی در این زمان شاهی و درباری بود و بیشتر در جهت نمایش عظمت شاهانه بکار می رفت شاه به اراده اهورا بر تخت می نشست و رابط مردم و خدا بود و درآثار هنری تجلیل از مقام شاه رکن اساسی قلمداد میشد مهمترین آثار هنری دینی این دوره در کاخ ها متجلی می شود زیرا بنا به نظر هرودوت برای نیایش خدایان نیازی به معابد نبود همچنین آرامگاهها محل دفن و نگهداری کالبد شاهان مورد احترام قرار گرفت و به اشکال رمزی چلیپایی ساخته شد که نمادی از نور و روشنایی است آتشکده و آتشدان با اشکال مربع و از جنس سنگ ساخته شد و بنای مقبره کوروش کبیر به شکل زیگورات صورت مرکز مذهبی داشت تمام بناها و نقوش کاخ ها بیانگر عظمت شاهانه و تسلط اهورا مزدا است و به اشکال نمادین و نقوش انتزاعی و تنزیهی تزئینی می گردید وجود جانوران اساطیری به نیروهای خیر و شر اشاره دارد و اتشدان در این تصاویر نشان دهنده تقدس نور و روشنایی است و نقوش صلیبی بر دیوار مقابر صخره ایی بر تافته از تفکرات دینی کهن و تقدس ( خورشید – مهر – میترا ) در دوره هخامنشی است .آتشگاه نقش رستم تقلیدی از چهار تاقی ساخته شده از جلوه های جهان شناسی زرتشتی بوده و در حکم نقشی از جهان اوستایی است این نقش بصورت مربعی با چهار دروازه است که مرکزی دارد و نقطه مرکزی ان به منزله مرکز هستی و مبدا آفرینش است و مرکز این جهان هستی همان ( فره ) ( خوره ) است که محل آفرینش فرشتگان دین زرتشتی است و سرزمین ایران در این ناحیه قرار می گیرد[1] استفاده از نقش نیلوفر در کاخ تخت جمشید بر ستونها و بر بدنه ظروف ریتون هاو... تماما حاکی از غلبه تفکر زرتشتی در هنر این دوره است . همچنین هنرهایی مانند بنای اتشکده ها – موسیقی – شعر آمیخته با مناسک زرتشتی هنر قدسی پنداشته می شدند و باغهای چهار گوش ایــرانـــی ( باغ پاسارگاد ) بصورت نمونه و الگویی برای باغهای ایرانی در آمد و تمثل این جهانی بهشت شد فرم معماری و باغ های ایران با ویژگی سنتی و تمثیلی خود بصورت مربع با مرکز آن بهشت را تداعی نمود که تا پایان دوره ساسانی نحوه پلان بندی ان تداوم یافت سبک سنتی معماری آنها با شیوه روحانی مذهبی خاص تکامل یافته است  تمایل ایرانیان از همان زمان به باغ باعث گردید تا همه چیز بر اساس تعادل و قرینه سازی طراحی شده و به اشکال هنری خود حالتی رسمی و تشریفاتی دهند تخت جمشید مرکز اجرای مناسک دینی هخامنشی گردید و جشن سالانه نوروز در حضور امرای کشورهای زیر سلطه در آن مکان برپا گردید آثا رمعماری ایران با هدف دینی و خصلت جادویی ساخته شدند و بالاترین دستاوردهای هنری هخامنشی ناشی از هوشمندی و ایمان آنها بود نیایش اهورا مزدا در اتحاد با قدرت سیاسی دینی باعث گردید تا حکومتی مقتدر پایه ریزی شود و این حکومت برای نمایش جلال خود نیازمند هنری بود که بتواند عقاید خاص خود رادر سایه رهبری اهورا مزدا به عنوان قدرت مطلق و برتر بهتر نمایان کند پس زیبایی ها با تجلی نور الهی پیوند یافت زیرا نور جزو ذاتی شخصیت مینویی بوده و به طرق مختلف در هنر انعکاس یافت در دوره پارتی ها پس از تسلط یونانی ها بر ایران عناصر بیگانه و مظاهر چند گانه پرستی متاثر از شرک یونانی بر هنر ایران تاثیر گذاشت و در تثلیث ( اهورا مزدا – مهر – ناهید ) در این زمان مورد توجه قرار گرفت و از میان خدایان ناهید از همه مهمتر بود و معابد بیشماری به ان تعلق گرفت اما در دوره ساسانی نشانه های پیدایش مجدد فرهنگ متاثر از روح ایرانی در شاهنشاهی ایران دیده می شود و دو چیز باعث امتیاز بخشی دولت ساسانی گردید یکی تمرکز قدرت و دیگری ایجاد دین رسمی زرتشت در ایران است که با سعی و تلاش همه جانبه ( کرتیر ) یکی از مغان زرتشتی به وقوع پیوست در این زمان دین زرتشت در ایران ثبات یافت و رهبری آن به عهده مغان بود که با دخالت در امور کشوری به ان جنبه تقدس و رنگ دینی بخشیدند عناصر اربعه بار دیگر مرکز توجه قرا رگرفت و اتش مقدس ترین نماد اهورایی از مضامین پرستش این عهد باعث تداوم جلوه های هنری با بارزه های دینی زرتشت گردید و اتشکده ها به منزله وجهی از معماری ساسانی با طرح چهار تاقی و سقف گنبدی نشانگر ذات الوهیت ( اهورا مزدا ) و تجلی نوعی صور نورالانوار گردید استفاده ازنقش برجسته ها با تصاویر انسانی از خدای اهورا مزدا – ایزد اناهیتا در کنا رشاهان ساسانی به حکومت ساسانی جنبه شرعی و عرفی بخشید و مراسم آیینی و انتصاب شاه از جانب اهورا مزدا , انجام تحویل حلقه اقتدار و علامت فره ایزدی بصورت هاله گرد دور سر شاهان به شمایل نگاری ایرانی هویتی دینی بخشیده تا جایی که این نقش در انسان شناسی زرتشتی اهمیت به سزایی یافت صورتهای خیالی دینی در تمام آثار هنری ایران بکار رفت و بسیاری از مضامین اوستایی و داستانهای دینی ایران را در بر گــــرفـــــــت « مطالعه هنر ایران عصر ساسانی بدون تذکر به فرادهش و ودایع دینی و متولوژیک این هنر ممکن نیسـت » ( مــــدد پور , 1383 « هنر و زیبایی در نظر متفکران شرق » : 162 ) این اصول و مبانی فرادهش دینی ایران در همان اصل فره خلاصـــه می شود فره در نخستین تجلی خود در هیات نور ظاهر می شود و این نور جزئی از وجود منشا اعلا یا اهورا مزدا در قالب هنر ساسانی بصورت هاله نوردر اطراف سر ایزدان و شاهان جلوه می کند و در آتشدان – اتشکده های ساسانی به شکل آتش ظهور مستقیم دارد که مبین نشان رسمی جهان ساسانی است در شیوه معماری ساسانی بناهای چهار تاقی به اشکال تجریدی دایره و مربع خود را نشان می دهد آتشکده های ساسانی بر اساس همان اندیشه زرتشتی ساخته شد و در حکم نقشی از جهان اوستایی است همچنین در شمایلهای ایرانی دوره ساسانــی ( فره ایزدی ) با توجه به اندیشه انسان شناسی زرتشتی اعتبار یافت و در نقاشی ها و حجاری ها ی ایرانی صورت دینی فره را در هنر ایرانی وارد نمود و فره به عنوان نیرو یا قدرت ازلی که باعث صناعت می شود در عصر دینی و اساطیری ایران دوره ساسانی امکان هر علم و صنعتی را به فره ممکن ساخت .مضامین اوستایی اساس هنر خود رابر پایه عالم قدسی روحانی و نورالانوار قرار داد زیرا اندیشه زرتشتی حاکم بر این است که این جهان محل ظهور و جلوه عالم روحانی است و توسط نور الهی – فره ایزدی – به دنیای آدمیان نازل میشود.   ساسانی ها ادامه دهنده هنر هخامنشی بودند اما هنر آنها همراه با خلاقیت توام بود و تقلید صرف را به همراه نداشت این هنر آمیزه ایی از دین و اسطوره است که با پشتوانه هزاران ساله خود از فرهنگ غنی و پر ارزش این سرزمین حکایــــت می کند.